Zgwałcenie. Kara za przestępstwo
W języku prawnym często określenia mają inne znaczenie niż te potoczne, powszechnie używane. Tak, jest w przypadku słów gwałt i zgwałcenie. Powszechnie, w codziennym języku używa się ich zamiennie. W Kodeksie karnym gwałt i zgwałcenie to zupełnie inne działania. Nie wchodząc w szczegóły, gwałt dotyczy natychmiastowego pokonania oporu i występuje w przepisie penalizującym zawładnięcie statkiem wodnym lub powietrznym, zaś zgwałcenie to przestępstwo przeciwko wolności seksualnej.
Zgwałcenie dotyczy sensytywnej sytuacji dotyczącej intymnej sfery życia człowieka. Narusza wolność seksualną, godność i często poszanowanie prywatności, gdy ofiara jest dodatkowo szantażowana nagraniami z czasu przestępstwa.
Zgwałcenie to przestępstwo powszechne, czyli sprawcą może być zarówno mężczyzna, jak i kobieta. Jest czynem zabronionym przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Zgwałcenie polega na doprowadzeniu innej osoby
- przemocą,
- groźbą bezprawną,
- podstępem lub
- w innym sposób bez jej zgody
- do obcowania płciowego.
Ofiarą zgwałcenia może być każda osoba, niezależnie od płci i wieku oraz łączącego stosunku ze sprawcą. Do gwałtu może dojść również w czasie trwania małżeństwa. Nowym zjawiskiem jest kwalifikacja czynu poprzez działania w internecie.
Przestępstwa zgwałcenia można dopuścić się tylko w zamiarze bezpośrednim, dlatego, że przesądzają o tym zastosowane przez sprawcę metody. Sprawca kieruje się motywem seksualnym, ale może również chęcią poniżenia lub zemstą na ofierze.
Nowa definicja przestępstwa zgwałcenia
Do 13 lutego 2025 r. w Kodeksie karnym obowiązywał odmienny stan prawny. Przestępstwo zgwałcenia znajdujące się w art. 197 § 1 k.k., gdzie
Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.
Tak skonstruowana penalizacja wprost wyliczała sposoby doprowadzenia do zgwałcenia. Konieczne było przyjęcie, że sprawca, doprowadzając pokrzywdzonego do obcowania płciowego, użył jednego ze wskazanych sposobów — przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu. Na podstawie dotychczasowego przepisu, ustawodawca zdefiniował zgwałcenie i wskazywał na konieczność wyrażenia sprzeciwu wobec niechcianych zachowań seksualnych.
Nowy stan prawny wszedł w życie 13 lutego 2025 r., czyli poprzez nowelizację Kodeksu karnego, która została wdrożona na podstawie Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzonej w Stambule 11.05.2011 r., ratyfikowanej przez Polskę w 2015 r. Na jej podstawie wprowadzono nową definicję przestępstwa zgwałcenia opartej na koncepcji zgody, a nie potwierdzenia oporu.
Nowy art. 197 § 1 k.k. brzmi
Kto doprowadza inną osobę do obcowania płciowego przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub w inny sposób mimo braku jej zgody, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.
Zmiana została podyktowana art. 36 Konwencji antyprzemocowej, która odwołuje się do karania zbliżenia lub obcowania płciowego bez uzyskania świadomej zgody, wolnej od przymusu, strachu i dezorientacji. Nowa definicja zgwałcenia przedstawia nowe znamię w postaci umyślnego doprowadzenia do obcowania płciowego mimo braku zgody tej osoby, w inny sposób niż w następstwie przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu.
Zgwałcenie zbiorowe
Zgwałcenie jest przestępstwem materialnym, czyli jego skutek w typie podstawowym jest określany jako obcowanie płciowe. Typ uprzywilejowany określa się jako poddanie się innej czynności seksualnej albo wykonanie takiej czynności. Głównym założeniem kwalifikacji czynu zabronionego jest zgwałcenie lub molestowanie innej osoby.
Zgwałcenie zbiorowe jest to działanie wspólnie z inną osobą, czyli współsprawstwem koniecznym. Jeden ze sprawców może stosować środki zmuszenia, a inny dokonywać obcowania płciowego. Zgwałcenie zbiorowe jest surowiej karane niż typ podstawowy.
Zgwałcenie pedofilskie i kazirodcze
Kodeks karny operuje w art. 197 k.k. typami kwalifikowanymi przestępstwem zgwałcenia. Jednym z nich jest zgwałcenie małoletniego poniżej 15 lat i zgwałcenie wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry. Pierwsze z nich określa się jako zgwałcenie pedofilskie, a drugie zgwałcenie kazirodcze.
W dwóch wymienionych przypadkach ochronie podlega obok wolności seksualnej ofiary, również obyczajność i funkcjonowanie rodziny w społeczeństwie. Ustawodawca przewidział surowszą karę za zgwałcenie pedofilskie i kazirodcze, uwzględniając, że dla ofiary zgwałcenia kazirodczego może nieść poważniejsze konsekwencje wymuszone obcowanie płciowe niż w przypadku osoby obcej, niespokrewnionej, a dla małoletniego ogromną krzywdę.
Zgwałcenie przez internet
Kodeks karny nie przewidział dynamiki rozwoju nowych technologii, powszechnego dostęp do internetu, ale również nowego typu współuczestnictwa w metaverse. Kodeks karny wprost nie przewiduje przestępstwa zgwałcenia przez internet, jednak w jednej ze spraw sąd zastosował wykładnię celowościową, która pozwoliła na wydanie wyroku skazującego za zgwałcenie przez internet.
Przestępstwo zgwałcenia można popełnić również wtedy, gdy nie doszło do spotkania sprawcy z pokrzywdzonym, czyli np. przez internet. Sąd Okręgowy w Tarnowie skazał w 2024 r., 28-letniego,wtedy mężczyznę, na karę 13 lat pozbawienia wolności, bo zaczepiał dzieci w internecie i namawiał je do przesyłania sobie nagich zdjęć. Szantażował dzieci tak uzyskanymi treściami, wymuszając nagrywanie kolejnych materiałów seksualnych i poniżających. Najmłodsza ofiara miała dziesięć lat.
Sąd Okręgowy uznał, że sprawca nigdy nie spotkał się z ofiarami, a kontaktował się z nimi wyłącznie przez sieć, ale i tak doszło do przestępstwa zgwałcenia. Prokuratura w akcie oskarżenia, a w następstwie sąd stwierdzili, że sprawca owszem nie dotknął fizycznie żadnego pokrzywdzonego, to i tak wyrządził im krzywdę. Tarnowski sąd uznał, że działanie sprawcy wypełnia znamiona przestępstwa zgwałcenia, a Sąd Apelacyjny w Krakowie podtrzymał taką kwalifikację czynu, bo fakt, że sprawca nigdy nie spotkał się osobiście ze swoimi ofiarami, nie wyklucza skazania go za przestępstwo zgwałcenia.
Z takiej kwalifikacji czynu wynika, że nie występuje konieczność, by sprawca przebywał z pokrzywdzoną osobą w tym samym pomieszczeniu. Zakłada się, że zmuszanie ofiary do określone aktywności seksualnej, której przedmiotem może być ciało sprawcy albo też ciało samej ofiary wyczerpuje znamiona przestępstwa w zakresie poddania się innej czynności seksualnej. Może polegać na zmuszaniu kogoś do np. masturbacji.
Rozwój technologii pozwala na przenoszenie się do różnych miejsc w świecie metaverse, zakładając nowoczesne okulary i słuchawki, czyli do przestrzeni rewolucyjnych gier i mediów społecznościowych, gdzie doznania psychologiczne są tożsame z tymi realnymi. Obecnym pytaniem skierowanym do pełnomocników zawodowych, prokuratorów i sądów oraz przedstawicieli doktryny jest przyszła możliwość kwalifikacji czynów dokonywanym w przestrzeni VR, w tym również przestępstwa zgwałcenia. Z takim zagadnieniem musiał już zmierzyć się organy ścigania w Wielkiej Brytanii, gdzie nastolatka została ofiarą zgwałcenia zbiorowego.
Zgwałcenie art. 197 Kodeksu karnego
-
Kodeks karny opisuje zgwałcenie w art. 197 k.k., wymieniając typ podstawowy i typy kwalifikowane.
Typ podstawowy
- 1. Kto doprowadza inną osobę do obcowania płciowego przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub w inny sposób mimo braku jej zgody, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.
Typy kwalifikowane
- 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia:
1) wspólnie z inną osobą,
2) (uchylony),
3) wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry,
4) posługując się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo działając w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu,
5) wobec kobiety ciężarnej,
6) utrwalając obraz lub dźwięk z przebiegu czynu,
podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20.
- 4. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wobec małoletniego poniżej lat 15 lub sprawca czynu określonego w § 1-3 działa ze szczególnym okrucieństwem lub następstwem tego czynu jest ciężki uszczerbek na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
Co grozi za zgwałcenie? Kara za przestępstwo zgwałcenia
Kodeks karny przewiduje karę pozbawienia wolności za przestępstwo zgwałcenia. W typie podstawowym penalizuj zachowanie karą od 2 do 15 lat więzienia. W typie kwalifikowanym z art. 197 § 3 kara wynosi od lat 3 do 20 lat pozbawienia wolności. Najsurowsza kara przewidziana jest przez dokonanie zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem, gdzie sąd może orzec o dożywociu.
W poprzednio brzmiącym przepisie penalizującym zgwałcenie Sąd Okręgowy we Wrocławiu w dniu 13 grudnia 2024 r., za przestępstwo wynikające z art. 197 k.k., czyli zgwałcenia pedofilskiego, skazał oskarżonego na
- 8 lat pozbawienia wolności i jej wykonanie w systemie terapeutycznym,
- środek zabezpieczający w postaci terapii uzależnień, wykonany po odbyciu kary pozbawienia wolności,
- zakaz kontaktowania się z pokrzywdzoną i zbliżania się do niej na odległość mniejszą niż 100 metrów przez 15 lat,
- zadośćuczynienie w kwocie 20 000 zł.
W przedstawionej sprawie zgwałcenia przez internet sprawca został skazany na karę 13 lat pozbawienia wolności. Sąd Okręgowy w Rzeszowie w dniu 8 kwietnia 20225 r. podtrzymał w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Rzeszowie, gdzie Artur R. został skazany na karę łączną 20 lat pozbawienia wolności, w tym za gwałcenie kobiet.
Ściganie za przestępstwo zgwałcenia
-
Przestępstwo zgwałcenia jest ścigane z urzędu, czyli uruchomienie procedury ścigania sprawcy przestępstwa zgwałcenia powoduje każde zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, niezależnie, od osoby, która je składa. W poprzednim stanie prawnym, przestępstwo wynikające z art. 197 k.k było ścigane na wniosek osoby pokrzywdzonej.
Ważnym dowodem w sprawie przestępstwa zgwałcenia jest badanie lekarskie. Umożliwia to zabezpieczenie śladów zdarzenia oraz opatrzenie ewentualnych ran i uśmierzenia bólu. Innymi dowodami w sprawie są nagrania, zeznania świadków, wiadomości. Przesłuchanie osoby pokrzywdzonej odbywa się w obecności biegłych psychologów. W przypadku zgwałcenia kazirodczego lub jeżeli sprawcą jest osoba najbliższa — partner, małżonek, ofiara ma prawo odmowy zeznań, co nie wyklucza dalszego prowadzenia czynności w postępowaniu karnym.
Pomoc prawna w sprawie o zgwałcenie
Pomoc prawna dla osoby pokrzywdzonej zgwałceniem
- Jeśli doświadczyłeś przestępstwa w sferze wolności seksualnej, pamiętaj, że możesz dochodzić swoich praw.
- Skorzystaj z pomocy lekarskiej, psychologicznej lub psychiatrycznej.
- Zawiadomi organy ścigania — złóż zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa zgwałcenia.
- Zrealizuj badania lekarskie.
- Znajdź organizację, która Cię wesprze
- sexedpl
- Centrum Praw Kobiet
- Feminotek
- Zastanów się, czy oprócz odpowiedzialności karnej sprawcy oczekujesz odszkodowania i zadośćuczynienia.
Skontaktuj się z adwokatem do spraw karnych – prawnik pomoże Ci w skutecznej ochronie Twoich praw w postępowaniu karnym.
Pomoc prawna dla podejrzanego zgwałceniem
Jeżeli zostałeś oskarżony o przestępstwo zgwałcenia, konieczne jest podjęcie działań w celu ochrony swoich praw.
Podejmij współpracę z adwokatem w sprawach karnych – profesjonalne wsparcie prawne może pomóc w łagodzeniu skutków postępowania karnego i wyjaśnienia okoliczności zarzucanego czynu.
Zweryfikuj chronologiczne następstwo zdarzeń.
Współpracuj z organami ścigania.
Rafał Pirożek
Adwokat, wspólnik kancelarii Pirożek & Pirożek
Pomożemy obronić Twoje prawa!
POGOTOWIE KARNE
Obrońcę może ustanowić dla zatrzymanego także INNA OSOBA, w sytuacji gdy zatrzymany został pozbawiony wolności.